„Sygnalista” to polski odpowiednik angielskiego terminu: „whistleblower” – „dmuchający w gwizdek”. Sygnalista to osoba, która reaguje na nielegalną i nieprawidłową działalność związaną z wykonywaną przez niego pracą. Możemy nazwać go demaskatorem.

Sygnalista – podstawa prawna

25 września 2024 r. weszła w życie Ustawa o ochronie sygnalistów, która jest odpowiedzią na Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa UE. To właśnie w art. 4 Ustawy o ochronie sygnalistów wprowadza termin „sygnalista”.

Kim jest sygnalista? – definicja

Sygnalistą jest osoba fizyczna, która dokonuje zgłoszenia (wewnętrznego, zewnętrznego) lub ujawnienia publicznego o nadużyciach w kontekście wykonywanej pracy.

Zgłoszenie wewnętrzne

Zgłoszenie wewnętrzne polega na zgłoszeniu nieprawidłowości za pośrednictwem kanału uruchomionego wewnątrz firmy, instytucji.

Zgłoszenie zewnętrzne

Zgłoszenie zewnętrzne polega na zgłoszeniu nieprawidłowości instytucji zewnętrznej – działającej poza firmą – organowi publicznemu lub Rzecznikowi Praw Obywatelskich.

Ujawnienie publiczne

Ujawnienie publiczne polega na podaniu informacji o nieprawidłowościach do wiadomości publicznej.

Kto jest sygnalistą?

Powtórzmy: sygnalistą jest osoba fizyczna, która zgłasza/ ujawnia publicznie naruszenia prawa w kontekście pracy, ale nie oznacza to, że sygnalistą jest tylko i wyłącznie pracownik.

Zgodnie z art. 4 ww. ustawy sygnalistą może być:

  • pracownik, także pracownik tymczasowy, były lub przyszły (który wziął udział w procesie rekrutacyjnym)

  • osoba świadcząca pracę na podstawie umowy cywilnoprawnej

  • przedsiębiorca

  • prokurent

  • akcjonariusz lub wspólnik

  • członek organu osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej

  • osoba świadcząca pracę pod nadzorem i kierownictwem wykonawcy, podwykonawcy lub dostawcy

  • stażysta, wolontariusz i praktykant

  • funkcjonariusz i żołnierz.

Zgłoszenie w kontekście pracy

Abyśmy mogli mówić o sygnaliście, kluczowy jest kontekst dokonywanego zgłoszenia. Zauważone przez sygnalistę nieprawidłowości muszą być związane z wykonywaną pracą.

Co robi sygnalista?

Sygnalista po odkryciu nieprawidłowości zgłasza je, korzystając z wybranego kanału. O jakiego rodzaju naruszeniach mówimy? Należą do nich m.in.:

  • korupcja

  • zamówienia publiczne

  • przeciwdziałanie praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu

  • ochrona konsumentów

  • ochrona środowiska.

Pełną listę kategorii naruszeń znajdziesz w Ustawie z dnia 14 czerwca 2024 r. o ochronie sygnalistów.

Jaką ochronę ma sygnalista?

Sygnalista jest chroniony przed działaniami odwetowymi, np. degradacją, zwolnieniem, mobbingiem, pogorszeniem warunków pracy itp.

Czy pracodawca będzie mógł zwolnić sygnalistę?

W kontekście sygnalisty często pojawia się pytanie o możliwość zwolnienia takiego pracownika. W przeciwieństwie do osób w ciąży czy osób, które podlegają ochronie przedemerytalnej, o ile pracodawca udowodni, że zwolnienie nie jest działaniem odwetowym, tak, może zwolnić sygnalistę. Kluczowe jest udowodnienie pobudek działania po stronie pracodawcy. To on musi właściwie uargumentować swoją decyzję.

Należy pamiętać, że Ustawa o ochronie sygnalisty nie chroni sygnalistów przed odpowiedzialnością karną.

Czy opłaca się być sygnalistą?

Sygnalista nie jest odrębnym stanowiskiem w firmie czy organizacji. Każdy pracownik (współpracownik itp.) może zostać sygnalistą, kiedy zdecyduje się zgłosić zaobserwowane nieprawidłowości. Ustawa nie przewiduje wynagrodzenia za dokonane zgłoszenie. Jak do tego podejmą firmy? Trudno powiedzieć. Z całą pewnością, zarówno z punktu wizerunkowego, jak i od strony oceny działalności firmy, organizacji, znacznie lepiej, aby ewentualne zgłoszenia w pierwszej kolejności dokonywane były kanałem wewnętrznym. Umożliwi to pracodawcy szybką i adekwatną reakcję oraz możliwie najlepszą ochronę firmy przed ewentualnymi szkodami. Czy i w jaki sposób pracodawcy będą zachęcać do korzystania z kanałów wewnętrznych? To zależy od indywidualnego podejścia i polityki firmy.

Wpis ma charakter informacyjny. Po poradę prawną lub księgową udaj się do swojego prawnika/ biura rachunkowego.

Spodobał Ci się nasz artykuł?

Jeśli tak, prawdopodobnie spodoba Ci się nasze oprogramowanie do wystawiania faktur online.

Wypróbuj za darmo!